INC-5.2: Küresel plastik anlaşması görüşmeleri – Plastik Kirliliği konusunda anlaşmaya varılamadı. işte az önce olanlar.

Bu makale 15 Ağustos 2025 tarihinde güncellenmiştir.

INC-5.2 müzakereleri, deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliği konusunda hukuken bağlayıcı bir belgenin sonuçlandırılmasını amaçlıyordu.

Bu ay yapılan görüşmelerde anlaşmaya varılamadı.

Küresel plastik atık miktarının 2060 yılına kadar 1,7 milyar tona ulaşması ve bazı tahminlere göre toplam maliyetinin 281 trilyon dolara ulaşması beklendiğinden, bu konuda bir anlaşma hayati önem taşıyor.

Dünya Ekonomik Forumu’nun bir girişimi olan Küresel Plastik Eylem Ortaklığı, plastik kirliliği konusunda harekete geçmek için bir araya gelme gücü görevi görüyor ve ülkelerin taahhütlerini eyleme dönüştürmelerine rehberlik ediyor.

Her yıl 460 milyon tondan fazla plastik üretiliyor ve bunların yaklaşık 20 milyonu çevremizi kirletiyor . Plastik, çevrede (hava, su, toprak, buz), yiyecek ve içeceklerde ve hatta insan vücudunun içinde (kan, akciğerler vb.) bulunuyor.

BM, bu sorunu ele almak için dünyanın ilk plastik kirliliğini kontrol anlaşmasını imzalamak üzere bir dizi müzakereye ev sahipliği yaptı. Bunlardan en sonuncusu 5-14 Ağustos tarihleri arasında Cenevre’de gerçekleşti. Bu aşama, yasal olarak bağlayıcı ve tarihi bir anlaşmaya varmak için son aşama olarak planlanmıştı. Ne yazık ki, INC-5.2, plastik kirliliğini azaltmak için daha katı ve uygulanabilir kurallar üzerinde anlaşamadı.

Bu açıklama, bu kritik müzakerelere neyin yol açtığı, bu ay neler yaşandığı ve bundan sonra neler olacağı hakkında temel bilgiler sunuyor.

INC-5.2: Bu görüşmelerin arka planı nedir?

BM Çevre Meclisi, 2022 yılında 5. oturumunda, plastik kirliliğine son vermek için yasal olarak bağlayıcı bir anlaşma oluşturmak üzere tarihi bir karar aldı .

Karar, BM Çevre Programı’na, deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliği konusunda uluslararası yasal olarak bağlayıcı bir belge (ILBI) geliştirmek üzere bir Uluslararası Müzakere Komitesi (INC) toplama yetkisi verdi . Bu belgenin, plastiklerin tüm yaşam döngüsünü ele alan kapsamlı bir yaklaşıma dayanması gerekiyordu . Bu, yalnızca bertaraf ve atık yönetimine değil, aynı zamanda plastik tasarımı, üretimi ve tüketimine de odaklanılması anlamına geliyordu. Ancak bu yetki birçok ülke tarafından da tartışıldı.

INC-5.2’nin başarmayı umduğu şey

Bu ay Cenevre’de yapılacak görüşmeler öncesinde, INC beş kez toplanmış, en sonuncusu 2024 yılında Güney Kore’nin Busan kentinde yapılmıştı. 2024’teki bu toplantının bir anlaşmanın kabulüyle sona ermesi planlanıyordu.

Ancak müzakereler, anlaşmanın yalnızca plastik atık azaltımına mı odaklanması yoksa tüm plastik yaşam döngüsünü (tasarımdan zararlı kimyasalların aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmasına kadar) ele alması gerektiği gibi birkaç temel konuyu tam olarak çözemedi. Diğer önemli konular arasında birincil polimerlerin üretimi ve anlaşmanın uygulanması için finansman desteği yer aldı.

Cenevre’deki bu ayki INC (beşinci oturumun ikinci bölümü, yani INC 5.2) bu konuları çözmeyi ve Busan’daki INC 5.1’den sonra yayınlanan Başkanlık metnine dayanarak anlaşmayı sonuçlandırmayı amaçlıyordu.

Bu ay INC-5.2’de neler oldu?

Cenevre’de on gün süren müzakerelerin ardından, antlaşma metni üzerinde uzlaşı sağlanamadan görüşmeler sona erdi. Heyetler, müzakerelerin daha sonra yeniden başlaması konusunda anlaştı, ancak bu henüz teyit edilmedi.

UNEP’e göre, oturuma 183 ülkeden yaklaşık 1.400 delege ve 400’den fazla kuruluştan yaklaşık 1.000 gözlemci olmak üzere 2.600’den fazla katılımcı katıldı. Yaklaşık 70 Bakan ve Bakan Yardımcısı ile 30 üst düzey temsilci, oturumun yan etkinlikleri kapsamında, İsviçre Hükümeti ve Dünya Ekonomik Forumu tarafından düzenlenen bir yuvarlak masa toplantısı ve saha ziyareti de dahil olmak üzere gayrı resmi yuvarlak masa toplantıları düzenledi.

Busan’daki INC-5.1’den (1 Aralık 2024) Başkanlık Metni’ne dayanarak , Cenevre’deki INC-5.2 sırasında müzakereler devam etti ve Başkan, Cenevre’deki INC5.2’de bir Taslak Metin Önerisi (13 Ağustos 2025) ve ardından Gözden Geçirilmiş Metin Önerisi (15 Ağustos 2025) yayınladı. Bu yeni yinelemeler yeterli destek görmedi. Birçok delegasyon, yeni taslakların süreci ve dengesi hakkında endişelerini dile getirdi ve toplantı, gelecekteki çalışmalar için temel metin üzerinde anlaşma sağlanamadan sona erdi.

En zorlu konular, kapsam ve hedef, özellikle plastik üretimi, endişe verici kimyasallar ve bir finansman mekanizmasının tasarımı ve uygulama araçlarıyla ilgili önlemlerdi. Ayrıca, kontrollerin küresel olarak bağlayıcı mı yoksa ulusal ve gönüllü mü olması gerektiği ve gelecekteki kararların oy birliğiyle mi yoksa oylama yoluyla mı alınması gerektiği konusunda da anlaşmazlıklar devam etti.

**INC-5.2, deniz ortamı da dahil olmak üzere plastik kirliliğini sona erdirmek için bir anlaşma kabul etmeden toplantıyı sonlandırdı**

Sırada ne var?

Görüşmeler yeniden başlayabilir, ancak henüz bir tarih belirlenmedi. Birçok ülkeden temsilciler sonuçtan ” derinden hayal kırıklığına uğradıklarını” belirtse de, birçoğu bir anlaşmanın hem insanlar hem de gezegen için en iyi seçenek olmaya devam ettiğini kabul etti.

Bazı ülkeler, gerçek anlamda bağlayıcı ve etkili bir anlaşma için fikir birliğinin kritik öneme sahip olduğu konusunda hemfikir olsa da, bazıları da çıkmaza girilmesini önlemek için gelecekteki müzakerelerin sürecinin oylama yoluyla alınabilecek şekilde değiştirilmesi gerektiğini belirtti.

INC Başkanı Büyükelçi Luis Vayas Valdivieso yaptığı açıklamada, “Kendimize koyduğumuz hedefe ulaşamamak üzüntüye, hatta hayal kırıklığına yol açabilir,” dedi . “Ancak bu durum cesaretimizi kırmamalı. Aksine, enerjimizi yeniden kazanmamıza, bağlılıklarımızı yenilememize ve özlemlerimizi birleştirmemize yardımcı olmalı.”

“Cenevre’de henüz gerçekleşmedi, ancak uluslararası toplumun iradesini birleştirip çevremizi ve halkımızın sağlığını korumak için el ele vereceği günün geleceğinden hiç şüphem yok.” diye ekledi. UNEP İcra Direktörü Inger Andersen de Cuma günü görüşmelerin kapanışında bu düşünceyi dile getirdi. “İstediğimiz yere varamadık, ancak insanlar bir anlaşma istiyor. Bu çalışma durmayacak, çünkü plastik kirliliği durmayacak.”

**BM Çevre Programı İcra Direktörü Inger Andersen, Cuma günü plastik kirliliğiyle ilgili Hükümetlerarası Müzakere Komitesi’nin kapanışında.**

Plastik atıkların çevreye etkisi nedir?

Forum’un 2025 Küresel Riskler Raporu’nda, kirlilik önümüzdeki on yılda en ciddi etkileri beklenen 10 risk arasında yer alıyor.

Plastik kirliliği başlıca suçlulardan biridir. Topraklar, nehirler, kıyı şeritleri ve deniz habitatları plastik kirleticilerin etkisinden giderek daha fazla etkilenmektedir. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), 2025 yılında dünyada 1 milyar tonun üzerinde plastik atık olacağını ve bu rakamın 2060 yılına kadar 1,7 milyar tona ulaşacağını tahmin etmektedir .

Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’ne (IUCN) göre plastik kirliliğinin büyük kısmı şişelerden ve kapaklardan alışveriş poşetlerine, içme bardaklarından pipetlere kadar tek kullanımlık ürünlerden kaynaklanıyor .

Çöp atma, endüstriyel faaliyetler, inşaat ve tarım, genellikle kentsel ve yağmur suyu akıntılarıyla yayılan kara kaynaklı kirliliğin başlıca kaynaklarıdır. Kara akıntısı, deniz plastik kirliliğinin en büyük kaynağıdır ve mikroplastikler bunun büyük bir kısmını oluşturur . Mikroplastikler, küçük boyutlu parçacıklar veya daha büyük plastik nesnelerin bozulması sonucu oluşabilir. Bazı tahminler, okyanuslardaki plastiklerin %90’ından fazlasının mikroplastik olduğunu göstermektedir .

Plastik kirliliği, biyolojik çeşitlilik kaybının ve ekosistem bozulmasının önemli bir nedeni olup iklim değişikliğine katkıda bulunmaktadır. Plastik üretimi, kullanımı ve atık yönetimi, küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık %4’ünü oluşturmaktadır . Özellikle mikroplastiklerin besin zincirimize giderek daha fazla girmesiyle insan sağlığını da etkilemektedir .

Birçok ülke tek kullanımlık plastiklere yasak getirdi ancak daha büyük bir etki yaratmak için küresel eyleme ihtiyaç var.

Küresel plastik anlaşması neden önemlidir?

Plastik kirleticilerin yol açtığı hasarın toplam maliyetinin 2016-2040 yılları arasında 281 trilyon dolara ulaştığı tahmin ediliyor .

Yeniden kullanım ve geri dönüşüm yoluyla döngüsel ekonomilerin oluşturulması, küresel bir plastik anlaşması için hayati önem taşıyacaktır. Bir diğer odak noktası ise plastiklerin çevresel etkisini azaltmak ve ürün ve ambalajlar için alternatifler tasarlamak olacaktır.

IUCN’nin de belirttiği gibi, birçok ülkede plastik atıkları işleyecek altyapı bulunmadığından, düzenlemeler ve hedefler kapsayıcı olmalıdır. Sınır ötesi üretim ve tüketim kalıpları, plastiklerin genellikle işleme altyapısı yetersiz olan bölgelere ulaşmasına neden olur.

Birçok ülke tek kullanımlık plastiklerin kullanımını yasaklamış veya kısıtlamıştır. Ancak, plastik kirliliği sorununu kapsamlı ve proaktif bir şekilde ele almak için, dünya çapında parçalı bir düzenleyici “adalar” ağına güvenmek yerine, daha geniş kapsamlı küresel eylemlere ihtiyaç vardır.

Dünya Ekonomik Forumu’nun Küresel Plastik Eylem Ortaklığı (GPAP), küresel hedef ve girişimlerin, ilgili her ülkeye özel olarak hazırlanmış ülke içi eylem planlarıyla eşleştirilmesi gerektiğini belirtiyor. GPAP, plastik kirliliğine karşı anlamlı eylemleri teşvik etmek için birleştirici bir güç görevi görüyor. Diğer kuruluşlarla birlikte, yaklaşan bir anlaşmanın etkili bir yerel eyleme dönüştürülmesine yardımcı olmak için uzman rehberliği ve desteği sağlamak üzere çalışıyor.

Ek Okumalar için kaynaklar:

https://www.weforum.org/stories/2025/08/global-plastics-treaty-inc-5-2-explainer/