23 Nisan 2025
Yapay zeka 1950’lerden beri var, bu yüzden o kadar da yeni bir şey değil. Tek şey, son yıllarda daha iyi bilgisayarlara sahip olmamız. Yeni üretken modeller daha fazla yeteneğe sahip.
Yani, örneğin, malzeme araştırmalarında bununla oynamaya başladım. Binalar için beton ürettiğimizde emisyonları azaltmak için net sıfır beton üretiyoruz. Şu anda binalar dünyadaki karbon emisyonlarının yaklaşık %40’ını oluşturuyor. Yapay zekanın betonun yapılarını öğrenmesini ve ardından emisyonları azaltmak için merkezi parametreleri optimize etmenize yardımcı olmasını sağlayabilirsiniz.
Bilimde yapay zekanın kullanılmasının avantajları nelerdir?
Sonia Contera : AI, verileri analiz etmeye ve sınıflandırmaya yardımcı oluyor. AI ile sorunları simüle etmenin mevcut yollarını geliştirebiliriz. Zor değil, bu da kullanımı artırıyor. Bilgisayar okuryazarlığınız varsa, bu programlarla oynamaya başlamak oldukça basit. Bunları Python kütüphaneleri gibi çevrimiçi depolarından indirebilirsiniz. Harika bir araç!
Yapay zeka, robotizasyonla birlikte tekrarlayan görevlerde de çok yardımcı olabilir. Örneğin, biyolojik araştırmalar aşırı derecede sıkıcı ve tekrarlayıcıdır. Aynı şeyleri tekrar tekrar yapmakta hiçbir yaratıcılık göstermezsiniz. Tüm bu biyomoleküller… bunları robotlaştırırsanız birçok süreci hızlandırabilirsiniz.
Bilimde yapay zeka kullanımının riskleri nelerdir?
Sonia Contera : Üretken AI’nın temel sorunu, içsel olarak hata üretmesidir. Ürettiğiniz her şeyde her zaman yaklaşık %15 hata vardır. Bu zordur çünkü AI’nın kendisi hata yapıp yapmadığını bilmez, bu yüzden sonuçları denetlemeniz gerekir.
Başka bir risk de bilimde başarıyı ölçme şeklimizdeki bir sorunla ilgilidir. Başarı ölçütlerinden biri de yayın sayısıdır ki bu başlı başına çılgınca bir şeydir: İnsanlara yayın yaptıkları için puan veriyoruz, böylece insanlar sistemi kandırıyor. Bu bağlamda, yapay zeka ortalığı karıştırıyor. Yapay zeka ile makaleleri çalkalayabilirsiniz. Yani yayın dünyası daha önce bozulduysa, şimdi kaos olacak. Belki de bu onu patlatacaktır.
Veri sahipliğiyle ilgili riskler de var. Giderek artan bir şekilde, inceleme yapay zeka tarafından yapılıyor. Bilim insanları aşırı çalışıyor, sürekli olarak teklifleri incelemeleri isteniyor. Dolayısıyla, elbette insanlar bu teklifleri tüm bilgileri alan ChatGPT’ye koyuyor. Fikri mülkiyetimizi veriyoruz. Bu çok büyük bir risk. Teklifinizi bir bulut deposunda sakladığınızda, hüküm ve koşulları bilmiyorsunuz. Teklifin sahibi onlar mı?
Yapay zekanın yaratıcılık konusunda insan bilim insanlarıyla rekabet edebileceğini düşünüyor musunuz?
Sonia Contera: Eğer dünya dijital olsaydı, tüm süreçlerin otomatikleştirildiği, tepeden aşağı kontrolün olduğu kabus gibi bir dünyada olsaydı, o zaman evet. Ancak bu sistemlerin ölüme yol açtığını biliyoruz. Toplumların ve insanların ölümüne. Dünya dijital değil. Yapay zeka neden bir şeye ihtiyacımız olduğunu bilmiyor. Sadece size fikirler veriyor. Bunları diğer insanların ve dünyanın fikirlerine bağlayan biziz. Bu yüzden, bizim yerimize başkaları geçeceğini düşünmüyorum.
Ama fikir fırtınası yapmayı faydalı buluyorum. LLM’ler, dünyada bir şey hakkında halihazırda dolaşan fikirleri hızla özetleyerek yaratıcılık sürecinde size yardımcı olabilir. Hata yaptığında bile faydalı olabilir. Birisiyle ek bir diyalog gibidir.
Bilimsel keşif nasıl gerçekleşir? Tüm olasılıkları test etmek imkansızdır, çünkü gerçeklik sonsuz ve süreklidir, dijital değildir. Yapay zeka, insanlar ve robotların farklı finansman yollarıyla etkileşime girdiği daha zengin bir ekosistem, yaratıcılığı ve yeni şeyleri geliştirmenin muhtemelen en iyi yoludur. Biyoloji böyle çalışır, büyük bir karmaşa yaratır ve onu bırakırsınız, sonra bir şey farklı olur. Bunu üretken yapay zekada görebilirsiniz. Süreci kontrol etmeye çalıştığımızda, her hesaplama dijitalleştirildi, hesaplamadaki her adımı kontrol etmek istedik. Bilgisayarlar konuşamıyordu. Sadece biz kontrol edemediğimizde öğrendiler
Avrupalı bilim insanlarının yapay zekayı bilimde kullanırken ne gibi engellerle karşılaştığını düşünüyorsunuz?
Sonia Contera: Avrupa bilimi aşırı muhafazakardır. Yeni fikirler getirmek neredeyse imkansızdır, çünkü riske karşı düşük bir tolerans vardır. Sonuç olarak, insanlar fikirlerini mevcut parayla dünyaya getirmek için akademinin muhafazakar kısmından kaçarlar. Ve insanların örneğin Amerikan VC’lerine gitmesinin nedenlerinden biri de budur, çünkü risk almaya daha isteklidirler.
Avrupa’da büyük bir sıkıntı içindeyiz çünkü yaratıcılığın özgürleşmesine, kırılmasına izin verme konusunda çok büyük bir isteksizliğimiz var, tüm sistem kendi kendine kırılıyor olsa bile. Hala Avrupa’da sahip olduğumuz yaratıcılığı ve çeşitliliği bastırıyoruz. Aslında bu kadar muhafazakar olarak, uyum sağlayamayarak risk üretiyoruz.
Yapay zekanın serbest bırakılması ve risklerin azaltılması için AB düzeyinde neler yapılabilir?
Sonia Contera: AB politikacıları şirketler ve bilim insanlarıyla konuşmalı ve riskli projelere yatırım yapmanın kolay olduğu bir ortam yaratmalı. Her kültürden insanın olduğu çok çeşitli bir kıtamız var. Bu, birçok fikrin olduğu bir ekosistem yaratabilmelidir. Ancak çok yaratıcı olduğunuzda Avrupa’yı terk edersiniz. Bozgunculuk yapmak isteyen insanlar için birçok fırsat var ancak paraya ihtiyacımız var. Bu nedenle yalnızca bilimsel kurumların değil, şirketlerin de dahil olması gerekiyor. Farklı türde fonların olduğu bir ekosistem, insanların yeni fikirler getirebileceği bir alan yaratmamız gerekiyor. Aksi takdirde ayak uyduramayız. Artık ayak uyduramıyoruz.
AB derin bir krizde. Çılgın, rekabetçi bir dünyadayız ve umarım AB bunu fark eder. Bir stratejiye ihtiyaç var: AB dünyaya bakmalı ve nelerde başarılı olabileceğimizi görmeli ve sonra bunu teşvik etmeli.
Ancak AB’nin demokratik değerler tarafından yönlendirilmeye devam etmesi gerekiyor. Politika yapıcılar, yalnızca kendileri veya lobi yapan şirketler için değil, Avrupa’daki gerçek vatandaşlar için neyin iyi olduğuna odaklanmalıdır.
İspanyol fizikçi Sonia Contera, Oxford Üniversitesi’nde (İngiltere) profesördür ve biyoloji, nanoteknoloji ve bilgi işleme arayüzünde fizik alanında uzmanlaşmıştır.