Yapay Zekâ Eylem Zirvesi 2025

M.Nilgün Ercan

 

Fransa Cumhurbaşkanı Macron ve Hindistan Başbakanı Modi başkanlığında 10-11 Şubat 2025 tarihlerinde yapılan Yapay Zekâ Eylem Zirvesi ’nin sonunda bir deklarasyon imzalandı.

Élysée Başkanlık Sarayı internet sitesinde yer alan 11 Şubat 2025 tarihli bilgiye göre, 62 ülke ile AB ve Afrika Birliği Komisyonu’nun imzaladığı bildiri metni şöyle:

“Halk ve Gezegen için Kapsayıcı ve Sürdürülebilir Yapay Zekâ Üzerine Bildirim^1″

100’ün üzerinde ülkeden, hükümet başkanları, uluslararası kuruluşlar, sivil toplum temsilcileri, özel sektör ve akademi ve araştırma toplulukları YZ Eylem Planı düzenlemek için 10 ve 11 Şubat 2025’te Paris’te toplandı. YZ teknolojilerindeki hızlı gelişme yurttaşlarımızı ve toplumlarımızı çeşitli yollarla etkileyen önemli bir paradigma değişikliğini temsil ediyor. İnsanlar ve Gezegen için Paris² ve ülkelerin dönüşüm stratejilerinin ilkeleri doğrultusunda öncelikleri tanımladık ve kamu yararını ileriye götürmek ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerine yönelik ilerlemeyi hızlandırmak yoluyla dijital ayrımlar arasında köprü kurmak üzere somut eylemleri başlattık. Eylemlerimiz üç ana ilke üzerinde temellenmektedir: Bilim; çözümler-ülkelerin çerçeveleriyle uyumlu açık YZ modelleri üzerine odaklanmak- ve uluslararası yapılarla uyumlu politika standartları.

1. Bu Zirve YZ ekosisteminin çeşitliliğini güçlendirmenin önemine dikkat çekmiştir. YZ’ nın insan hakları temelli, insan odaklı, etik, güvenli, korumalı ve inanılır olmasını sağlamaya yönelik açık, çok taraflı ve kapsayıcı bir yaklaşım oluşturulmuştur. Bunun yanı sıra, eşitsizlikleri azaltmak ve gelişmekte olan ülkelere, kendi YZ kapasitelerini oluşturmalarını sağlayacak şekilde, YZ ile ilgili kapasite oluşumunda yardımcı olunması ihtiyacı ve aciliyeti vurgulanmıştır.

2. BM Genel Kurulu kararları, Küresel Dijital Sözleşme, UNESCO YZ Etiği Üzerine Tavsiye Kararı, Afrika Kıtası Birliği Stratejisi ile Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Avrupa ve Avrupa Birliği Konseyi, Hiroşima YZ Prosesi dahil G7 ve G20 çalışmaları dahil YZ ile ilgili mevcut çok taraflı inisiyatifleri onaylayarak aşağıdaki ana öncelikleri kabul etmiş bulunuyoruz.

3.

• Dijital ayrımları azaltmak için YZ’ ye erişimi geliştirme
• Uluslararası tüm çerçeveleri dikkate alarak, herkes için YZ’ nin açık, kapsayıcı, şeffaf, etik, güvenli, korumalı ve inanılır olmasını sağlama
• İnovasyonu, YZ’ nin gelişimi ile sanayinin canlanması ve gelişmesini motive etmek ve piyasa yoğunlaşmasından kaçınılmasını sağlamak için gereken koşulları sağlayacak şekilde yapma
• YZ’ nin iş ve emek piyasasının geleceğini olumlu biçimde şekillendirmek ve sürdürülebilir büyüme olanağı sağlamak için kullanılmasını teşvik etme
• YZ’ yi insanlar ve gezegen için sürdürülebilir kılma
• Uluslararası yönetişimde eşgüdümü geliştirmek için uluslararası iş birliğini güçlendirme.

       Bu öncelikleri yerine getirmek için:

• Kurucu üyeler³ Kamu Yararına dayalı YZ ile ilgili mevcut kamusal ve özel inisiyatifleri desteklemek, ilerletmek ve bunun yanı sıra aralarındaki bölünmeyi azaltmak ve dijital ayrımları ele almak için Kamu Yararı için YZ Platformu ve Kuluçka Merkezi başlatmış bulunuyor. Kamu Yararı için YZ İnisiyatifi, herkesin yararına, herkes için ve herkes tarafından kamu yararını arttırmak üzere, güvenilir YZ ekosistemini desteklemek ve birlikte yaratmak için veri, model geliştirme, açıklık ve şeffaflık, denetleme, hesaplama, yetenek, finansman ve iş birliği alanlarında kapasite oluşturma, teknik yardım ve dijital kamu ürünleri konularında güç ve destek sağlayacaktır.
• Zirve’de ilk kez ve çoklu paydaş formatında YZ ve enerjiye dair meseleleri konuşmuş bulunuyoruz. Bu görüşme, sürdürülebilir YZ sistemlerine (donanım, altyapı, modeller) yapılacak yatırımları güçlendirmek için bilgi paylaşımına; YZ ve çevre konusunda uluslararası görüşmeleri ilerletmeye; Uluslararası Enerji ajansı ile YZ’ nin enerji üzerindeki etkisine ilişkin gözlemci yapı oluşturulmasını memnuniyetle karşılamaya; enerji dostu YZ inovasyonunu öne çıkarmaya doğru yöneltmiştir.
• Gözlem için ağ oluşturulduğu halde, YZ’ nin iş ortamlarındaki uygulamalarını daha iyi anlamak, üretkenliği, beceri geliştirmeyi, kalite ve iş koşullarını ve sosyal diyalogu güçlendirmek için YZ eğitimi, öğrenimi ve kullanımı yoluyla YZ’ nin iş piyasası üzerindeki etkilerine yönelik bilgi paylaşımını arttırma ihtiyacı olduğunu fark etmiş bulunuyoruz.

4. YZ yönetişimi üzerine kapsayıcı ve çok paydaşlı diyalog⁴ ve iş birliği gereksinimi olduğunu biliyoruz. Güvenlik, sürdürülebilir kalkınma, inovasyon, insani hukuk ve insan hakları hukuku dahil uluslararası hukuka saygı ile insan hakları, cinsiyet eşitliği, dil çeşitliliği, tüketicilerin ve fikri mülkiyet haklarının korunmasına dair konuları tümleşik olarak ele alacak şekilde küresel bir refleks gösterme ihtiyacını vurguluyoruz. YZ yönetişiminin sorgulandığı uluslararası forumlarla ilgili çaba ve görüşmeleri kaydediyoruz.  BM genel Kurulu tarafından kabul edilen Küresel Dijital Sözleşme’ de çerçevesi çizildiği gibi, katılımcılar aynı zamanda YZ Yönetişimi üzerine Küresel Diyalogu ve Uluslararası YZ Bağımsız Bilimsel Panelini başlatmak, tamamlayıcılığı sağlayarak ve tekrarlardan kaçınarak sürmekte olan yönetişim çabaları ile uyum sağlamak konularındaki taahhütlerini yeniden teyit ettiler.

5. YZ teknolojilerinin yararlarını ekonomilerimiz ve toplumlarımızı desteklemek için kullanmak Güvenilirliğin ve Güvenliğin geliştirilmesine bağlıdır. Bletchley Park YZ Güvenlik Zirvesi (İngiltere) ve Seul Zirvesi (G. Kore)’ nin, YZ güvenliği konusunda uluslararası iş birliğini geliştirmedeki temel rollerini takdir ediyor ve orada başlatılan gönüllü katkıları önemli buluyoruz.  YZ’ nin bilgi entegrasyonu konusundaki risklerini ele almayı sürdüreceğiz ve YZ ile ilgili şeffaflık konusunda çalışmaya devam edeceğiz. 

6. Taahhütlerimizi takip etmek ve sürdürülebilir ve kapsayıcı YZ ile uyumlu somut eylemleri sürdürmek üzere, Tayland’ın ev sahipliğindeki 3. Küresel YZ Etiği üzerine Kigali Zirvesi ile UNESCO 2025 Dünya YZ Konferansı ve 2025 İyilik için YZ Küresel Zirvesi gibi YZ ile ilgili gelecek önemli aşamaları sabırsızlıkla bekliyoruz.¹“

Aynı internet sitesinde, kurucu üyeler olarak nitelendirilen 10 ülkenin imzasıyla Kamu Yararı için YZ Paris Şartı da yer aldı².

ABD ve İngiltere’ nin durumu

Bazı yorumlarda, deklarasyonun içeriğinden çok ABD ve İngiltere’nin deklarasyonu imzalamamasının daha dikkat çekici olduğu belirtildi. Birçok yayın organında yer verildiği üzere, ABD Başkan Yardımcısı Vance konuşmasında, aşırı düzenleme yapılmasının YZ gibi dönüştürücü niteliği olan bir sektörü engelleyeceğini ve şirketler için sonu görünmeyen yasal maliyetler yaratacağını belirtti.

İngiltere Hükümeti adına konuşan bir sözcü tarafından deklarasyonun küresel yönetişim konusunda uygulamaya yönelik olarak yeterli açıklık getirmediği, ulusal güvenlikle ilgili bazı zor konuları ve YZ’ nin bu alanda yarattığı sorunları yeterince ele almadığı belirtildi. Güvenliğin yapay zekânın geleceği için yaşamsal bir husus olduğu ve bu konudaki görüşmelere katılmayı sürdürecekleri bildirildi.

Görüşler-yorumlar

Zirve’yi ve sonucunda imzalanan deklarasyonu olumlu olarak niteleyen resmî açıklamalara karşılık hayal kırıklıklarını dile getiren sivil toplum kuruluşu ve kesimler de vardı. Alan Turing Enstitüsü Etik ve Sorumlu İnovasyon Araştırma Yöneticisi David Leslie, bildirinin gerçek dünyadaki risk ve zararları uygun şekilde dile getirmediğini belirtti. Eylem Zirvesinde daha çok YZ’ nin ekonomi ve büyüme açısından yarattığı fırsatların ele alındığını aktararak, son birkaç yıldır ortaya çıkan ve mevcut olan risk ve zararların da ele alınması gerektiğine işaret etti. Ayrıca, YZ ekosistemindeki eşitsizliklere de dikkat çekerek bu eşitsizliklerin kapsayıcı ve eşitlikçi bir YZ için engeller oluşturduğunu belirtti. Büyük teknoloji firmaları ile Küresel Güney’deki küçük-orta büyüklükteki ülkeler arasındaki ticaret, bu ülkelerin dijital altyapıya erişim sorunlarının Zirve’de daha fazla görüşülmesi gerektiğine dikkat çekti. Yaşamın Geleceği Enstitüsü kurucusu ve başkanı MIT’den fizikçi Max Tegmar da güvenlik konularında Zirve’nin sonuçlarını zayıf ve yetersiz bulanlardandı³.

ABD merkezli bir YZ girişimci başlangıç (startup) şirketi olan Anthropic’in yöneticisi ise yapay genel zekânın risklerinin daha fazla ele alınmamasından duyduğu hayal kırıklığını belirterek Zirve’yi “kaçırılmış bir fırsat” olarak değerlendirdi.  Bu Zirve’nin, öncekilerden farklı olarak güvenlik ve risk konularından daha çok ekonomiye ve büyümeye vurgu yaptığı, YZ’ nin getirdiği fırsatlar üzerinden şekillendiği belirtildi. YZ ile ilgili yarışta Avrupa’nın ABD ve Çin’in arkasında kalmayacağı mesajının verilmek istendiği, bu yönüyle de YZ konusunun uluslararası ve çok taraflı bir iş birliği yerine jeopolitik rekabetin bir unsuru olarak ele alındığı yönünde yorumlar yapıldı⁴.

45 milyon işçiyi temsil eden Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) tarafından Zirvenin ilk günü Macron ve AB kurumlarına açık mektup gönderilerek, bir avuç teknoloji firmasının tekel oluşturması halinde, YZ’ nin işgücü piyasası, işlerin niteliği ve toplum üzerinde olumlu etkisi için gösterilen çabaların boşa gideceği belirtildi⁵.

Zirve’de konuşma yapan Uluslararası Enerji Ajansı Direktörü Dr. Fatih Birol da gelecek 5 yılda binlerce veri merkezi kurma girişimi olduğuna, ancak enerji sektörü, teknoloji sektörü ve politika yapıcılar birlikte çalışmadığı takdirde projelerin gecikeceğine veya iptal edileceğine dikkat çekti; taraflar arasındaki iş birliğinin önemli ve stratejik olduğunu vurguladı⁶.

Notlar:

[1]  Önceki Zirveler ile uyumlu olarak bu bildirim sadece YZ’ nin kullanımı ve sivil uygulamalarla ilgilidir.

[2] 11 Şubat 2025 tarihi itibariyle 69 ülke

[3] Kurucu üyeler: Şili, Finlandiya, Fransa, Almanya, Hindistan, Kenya, Fas, Nijerya, Slovenya, İsviçre

[4] Dünya Enformasyon Toplumu Zirvesi ile aynı doğrultuda

Kaynaklar:

1- Élysée , 11 Şubat 2025, Statement on Inclusive and Sustainable Artificial Intelligence for People and the Planet. | Élysée

2- Élysée, 11 Şubat 2025,  The Paris Charter on Artificial Intelligence in the Public Interest. | Élysée

3-P. Davies, 14 Şubat 2025, ‘Devoid of any meaning’: Why experts call the Paris AI Action Summit a ‘missed opportunity’ | Euronews

4- L. Caroli, Center for Strategic and International Studies, 14 Şubat 2025, France’s AI Action Summit

5-P. Davies, 10 Şubat 2025, Major trade union group calls on Macron and AI Summit to ‘urgently confront’ AI threat to workers | Euronews

6-IEA, 11 Şubat 2025, IEA Executive Director addresses world leaders on crucial AI-energy nexus at international summit chaired by France and India – News – IEA